بایگانی ماه مرداد, 1398

مشخصات کاغذ چاپی از نظر کمیت و کیفیت :

کاغذی که در بازار به فروش گذاشه می­شود یا به صورت لوله­ای است که به نام کاغذ بویینی معروف است ،‌و یا به صورت برگ­های مربع مستطیل به ابعاد مختلف موجود است. واحد شمارش کاغذ هنگام خرید و فروش بند است و هر بند ۵۰۰ برگ است .

در کارخانه­های کاغذسازی ،‌کاغذهای مختلفی جهت استفاده­های گوناگون تهیه می­شود که انواع آن عبارتند از کاغذهای : تحریر ، کاغذهای مخصوص کتابچه­ها و رمان­ها و روزنامه­ها ،‌کاغذهای مخصوص چاپ ، کاغذهای مخصوص چاپ نقشه ، لفاف و بسته بندی ،کاغذ خشک کن، کاغذ رسم و نقاشی ، کاغذ کالک ،کاغذ مومی،زرورق و غیره و انواع و اقسام پوشه­ها ،‌مقواهای ساده و رنگین به نام،کارتی،برفی ، گلایه و شیشه­ای با ضخامت و جنس مختلف .‌

ابعاد کاغذ :

ماشین کاغذسازی کاغذ را به عرض معینی تهیه می­نماید و این ابعاد تابع شرایط و سیستم خاصی است که مهمترین آنها به سیستم دین (Din) که تقریبا ً در ایران به عنوان استاندارد انتخاب شده است ‌معروف است و اصل کار بر اساس برگ کاغذی به شکل مربع مستطیل است که سطح آن یک متر باشند .

وزن کاغذ :

وزن کاغذ را بر حسب گرم در مترمربع مشخص می­کنند . مثلاً کاغذ ۷۰ گرمی یا ۸۰ گرمی در چاپخانه­ها وزن کاغذ برحسب یک بند کاغذ به کیلوگرم مشخص می­کنند . محاسبه بدین ترتیب است : ابعاد کاغذ در تعداد یک بند (۵۰۰ برگ) در وزن یک مترمربع (۷۰ گرم) ضرب و بر حسب کیلو مشخص می­گردد . مثال : یک بند کاغذ ۷۰ گرمی سه ورقی ۹۰×۶۰ سانتی­متر در حدود ۱۹ کیلوگرم می­شود .

گرم ۱۸۹۰۰= ۵۰۰×۷۰×۹۰×۶۰

خصوصیات فیزیکی :

ضخامت یک برگ کاغذ را باید با وسایل دقیق تعیین کرد . یعنی به وسیله اندازه گرفتن ارتفاع یک بند کاغذ با خط­کش محاسبه و تعیین می­شود . قدرت ، قوه مقاومت و قابلیت­های مختلف کاغذ غالباً به ضخامت آن بستگی دارد .

فرمول : ضخامت کاغذ( بر حسب چند صدم میلیمتر) تقسیم بر وزن آن بر حسب گرم می­باشد . شفافیت کاغذ با دیدن کاغذ در روشنایی مشخص می­شود . به این ترتیب که متن کاغذ یکنواخت باشد . در صنعت چاپ بخصوص چاپ رنگی و چاپ نقشه­ها مهمترین خاصیت فیزیکی که بی­نهایت قابل اهمیت است ،‌تغییر پذیری آن و تعیین اینکه در شرایط مختلف چه تأثیرات و تغییراتی در آن صورت خواهد گرفت ، می­باشد . کاغذ دارای دو جهت کاملاً مختلف است و هر کاغذی از عرض و طول به اندازه مساوی دچار تغییر و تأثیر نمی­شود . علت وجود دو جهت کاملاً مختلف کاغذ نیز بدین ترتیب است ،‌اگر تنه درخت­های متعددی را برای حمل و نقل به رودخانه بریزند ، در صورتی کلیه تنه درختان از طول به هم چسبیده درمسیر رودخانه به حرکت در می­آیند . الیاف و سلولز مانند این تنه های درخت است و میز ماشین کاغذ سازی و نوردهای موجود در روی آن درست عمل رودخانه را انجام می­دهند .

نتیجه :

الیاف سلولزکه بعداً تشکیل کاغذ را می­دهند. به وسیله صابون­های رزینی موجود در خمیر کاغذ از طول به هم می­چسبند و ناچار طول آنها موازی طول میز ماشین کاغذ سازی می­گردد . دو جهت مختلف طول و عرض در کاغذ ایجاد می­شود که یکی جهت ماشین کاغذ (طول) نامیده می­شود و جهتی است که الیاف به همان وضع قرار گرفته و دیگر جهت عکس آن می­باشد که عمود به این ترتیب است : فیبر سلولزی به مقدار زیادی جاذب رطوبت است و در نتیجه این جذب متورم می­شود و این میزان تورم در جهت عرض به مراتب بیشتر از جهت طولی (جهت ماشینی) است . شناسایی کاغذ قبل از چاپ به دو طریق است :

۱-یک قطعه کاغذ کوچک را به شکل دیده بریده در آب می­اندازند . قطر الیاف کاغذ متورم شده و پس از مدتی کاغذ لوله شده و به صورت یک استوانه یا سیلندر کوچک در می­آید . محور این استوانه جهت ماشینی یعنی جهت طولی یا امتداد الیاف کاغذ می­باشد .

۲-یک برگ کاغذ دو قطعه به اندازه هم می­برند و این دو قطعه هم اندازه را از دو جهت مختلف روی هم قرار می­دهند . بعد یک ضلع آنها را با دو انگشت به طریقی در دست می­گیدند که بقیه آن تاب بخورد و لنگر بردارد . اگر این دو برگ روی هم افتاده را پشت و رو کنیم . در هر حالتی به صورت خاصی تاب برخواهد داشت و یک مرتبه هر دو کاغذ به همدیگر چسبیده و در مرتبه دیگر هر دو کاغذ از همدیگر فاصله می­گیرند .

خصوصیات شیمیایی :

یک صفحه کوچک کاغذ را به صورت دقیق وزن می­کنند و سپس آن را در بخاری مخصوص قرار داده و می­سوزانند . در نتیجه کاملاً سلولز خالص کاغذ سوخته و از بین خواهد رفت و چیزی که به صورت خاکستر از کاغذ باقی خواهد ماند،‌مواد اضافی آن است . چنین بخاری­ها دارای دستگاه دقیقی نیز هستندکه می­توانند خاکستر موجود را به دقت وزن نمایند .

آزمایش : نوع جنس الیاف سلولز ،‌نیز بدین طریق عمل می­شود که یک قطعه کاغذ را ریش ریش کرده و به وسیله محلول­های شیمیایی آن را رنگ می­کنند و نتیجه حاصل شده را با قرار دادن آن زیر میکروسکوپ به دست آورده . جنس سلولز را می­شناسند و مقاومت خمیر کاغذ را از این نظر که در چه مدتی و زود یا دیرتر زرد خواهد شد نیز می­توان با قراردادن صفحات متعدد کاغذ در زیر نوار بسیار قوی ماورای بنفش در مدت­های معین مشخص کرد . تعیین میزان اسید موجود در کاغذ یعنی یک کاغذ بخصوص اسید دارد یا ندارد ‌می­توان با آزمایش­های ساده معمولی که درباره شناختن مواد اسیددار با استفاده از کاغذ تورنسل در سیمی معمول است ‌انجام داد .

این آزمایش معمولاً در چاپخانه­های مجهز صورت می­گیرد و به آن اهمیت فراوان می­دهند . زیرا عکس­العمل شیمیایی کاغذهای اسیدی پس از چاپ در مقابل بعضی رنگها ، موجب تغییراتی در رنگهای مورد نظرخواهد شد و دقت چاپ را به مقدار زیاد از بین خواهد برد . حتی ممکن است با وجود دقت­های لازم که در تمام مراحل چاپ به عمل آمده است وجود اسید در کاغذ رنگ دلخواه را تغییر دهد ،‌در نتیجه قسمتی از رنگ تصویر چاپ شده با مدل اصلی تطبیق ننماید ، چون کاغذهای اسیدی بعضی از رنگها را پس از چاپ کم­رنگ­تر می­نماید .

خصوصیات مکانیکی کاغذ :

۱. مقاومت به سایش
۲. کاهش مقاومت در برابر رطوبت
۳. مقاومت به مواد چرب
۴. خمش مقوا
۵. مقاومت به جداشدن لایه ها
۶. مقاومت به لایه لایه شدن
۷. لهیدگی
۸. مقاومت در مقابل کشش تا حد گسیختگی
۹. مقاومت به تا خوردن
۱۰. مقاومت سطحی مقوا
۱۱. مقاومت در برابر سوراخ شدن
۱۲. مقاومت در برابر پاره شدن
۱۳. لیسه (نفوذ پذیری کاغذ نسبت به هوا)

انواع کاغذ :

* کاغذ تحریر

عمومی ترین نوع کاغذ در مصرف روزانه است. نسبتاً سبک بوده و کمی هم براق است.

* کاغذ کارتی :

کاربرد این نوع کاغذ در تهیه ی کارتهای اندیکس و دفاترعمومی می باشد.

* کاغذهای مخصوص

کاغذهایی که در دسته بندیهای بالا قرار نمی گیرند، کاغذهای مخصوص نام دارند. این دسته شامل کاغذهای پلاستیکی و هرگونه کاغذ غیرمعمولی می باشند.

* کاغذ ارش

کاغذی است زیبا و سطح آن دانه­دانه است و از خمیر پارچه­ای تشکیل شده است . ظریف و نازک است و برای چاپ با اسلوب حکاکی و ضخیم آن برای تهیه نقشه برجسته به کار برده می­شود .

* کاغذ کوشه مخصوص

بخصوص در مواردی که پس از چاپ مجدداً باید عمل عکسبرداری انجام گیرد و از زمینه سفید و براق آن استفاده می­شود .

* کاغذ بریستول

که در نقشه برداری از آن استفاده می­شود

* کاغذ اینور

که سطح آن از یک قشر آلومینیوم پوشیده شده است .

* کاغذ کالک

که موارد استفاده زیادی دارد،‌ بخصوص در نقشه­ کشی . خود کاغذ دارای انواع مختلف است و خمیر آن از نوعی درخت کاج تهیه می­شود . کاغذهای مخصوص ضخیم که به نام کاغذ دوسیه و کارتن (مقوا) معروف است و با رنگ­های مختلف تهیه می­شود ، و مخصوص جلدگیری جزوه­های کوچک است . در بعضی موارد روی این کاغذها عمل چاپ انجام می­گیرد . و به دو نوع است :

۱-شکننده .

۲-نشکن و به نام پوشه نامیده می­شود .

هر کدام از کاغذهایی را که در بالا تشریح شد می توان با تغییر در روش ساخت، از نظر پوشش، رنگ، بافت و غیره به صورت دلخواه و متنوع تری درآورد. هنگامی که ساخت کاغذ پایان یافت، به صورت ورق بریده و دسته بندی می گردند. بسته بندی کاغذها معمولاً در تعداد پانصد برگی انجام می گیرد.

در بازار مصرف کاغذها را به جنس، گرم، نام کارخانه و یا کشور سازنده اش می شناسند. مانند کاغذ تحریر ژاپنی ۷۰ گرمی و یا گلاسه هلیکا ۱۸۰ گرمی. از انواع کاغذ در ایران می توان به نامهای زیر اشاره نمود :

تحریری، گلاسه (مات و براق)، الوان (دررنگهای متفاوت)، پوستی، کالک فانتزی (بافت دار)، پشت چسب دار، سلفون، سلفون پشت چسب دار و گراف از مقواها.

پشت طوسی – سفید، الوان، کرجی (جعبه شیرینی)، گریز، گلاسه (مات، براق، یکرو)، مقوای پشت چسب دار و ماکت.

کاغذها بر اساس مواد تشکیل دهنده به دو گروه تقسیم می شوند:

الف) کاغذهای حاوی چوب یا کاغذهایی که از تفاله مکانیکی ساخته می شوند که انواع این کاغذها عبارتند از:
ـ کاغذهای چاپ روزنامه که یا کلا از تفاله مکانیکی ساخته می شوند و یا مقدار کمی (حداکثر تا ۱۵ درصد) تفاله شیمیایی تصفیه شده دارند. امروزه به طور روزافزون به جای تفاله مکانیکی از فیبرهای بازیافتی استفاده می شود.
ـ کاغذهای مجله بدون پوشش که در ساخت این کاغذها به طور معمول از ۵۰ درصد تا ۷۰ درصد تفاله مکانیکی، ۱۰ تا ۲۵ درصد تفاله شیمیایی تصفیه شده و همچنین ۱۵ تا ۳۰ درصد سایر مواد افزودنی استفاده می شود.
ـ کاغذهای پوشش دار مجله که حاوی ۴۰ تا ۶۰ درصد تفاله مکانیکی ، ۲۵ تا ۴۰ درصد تفاله خاک اره تصفیه شده و ۲۰ تا ۳۵ درصد مواد پر کننده و رنگ پوششی می باشند.
ب) کاغذهای چاپی بدون چوب (کاغذهای ترم) که به طور عمده از تفاله شیمیایی و کمتر از ۱۰ درصد تفاله مکانیکی ساخته می شوند. انواع این نوع کاغذها عبارتند از:
ـ کاغذهای چاپ بدون پوشش که از ۵۵ تا ۸۰ درصد تفاله تصفیه شده چوب، حداکثر تا ۳۰ درصد تفاله تصفیه شده خاک اره و ۱۰ تا ۳۰ درصد سایر مواد پرکننده ساخته می شوند.
ـ کاغذهای چاپ روکش دار که در این نوع کاغذ ضخامت لایه پوشش به مورد استفاده کاغذ بستگی دارد.

مقواها:
مقواها به طور عمده از تفاله های شیمیایی و مکانیکی و فیبرهای بازیافتی ساخته می شوند و مقوا ها را با توجه به مورد استفاده می توان به ۴ دسته کلی تقسیم نمود:

الف) مواد خام مورد استفاده برای ساخت ورق کارتن بسته بندی که شامل لایه سطحی و لایه موج دار میانی ورق های کارتن می باشند.
ب) مقواهای جعبه که برای ساخت انواع جعبه مقوایی بسته بندی استفاده می شوند و شامل تقسیمات متعدد می باشند.
پ) مقواهای بسته بندی مایعات
ت) مقواهای گرافیکی که در ساخت محصولاتی از قبیل کارت، فایل، پوشه، محافظ و پوشش دهنده ها کاربرد دارند.

ابعاد و گراماژ کاغذ

کاغذ اگر به صورت ورقه باشد به نام بند و اگر متری باشد به نام رول بسته بندی می گردد. تعداد برگها در بند مختلف بوده و بستگی به ضخامت کاغذ دارد. هر بند شامل ۲۵۰،۱۲۵،۱۰۰ و یا ۵۰۰ برگ کاغذ می باشد.

منظور از گرم در کاغذ، وزن یک مترمربع آن می باشد. بنابراین یک برگ کاغذ ۷۰×۱۰۰ گرمی ۴۹ گرم وزن دارد و چون بند آن ۵۰۰ برگی است، وزنی برابر ۵/۲۴ کیلو خواهد داشت.

قطعهای اصلی کاغذ که مورد مصرف بیشتری دارند عبارتست از :

۶۰×۹۰، ۵۶×۸۸، ۷۰×۱۰۰، ۷۴×۹۶، ۷۲×۹۰ و ۷۰×۹۰ که در ایران بیشتر از قطعهای ۷۰×۱۰۰ و ۶۰×۹۰ جهت نشر استفاده می شود. (ابعاد ذکر شده به سانتیمتر می باشند.)

تا و برش

کار هر ورق چاپ شده عموماً به صحّافی ختم می شود. صحّافی شدن هر ورق نیاز به تا کردن مناسب آن دارد. اوراق چاپ شده به تناسب قطع آنها چندین بار و یا به چندین شکل تا می شوند. رایج ترین آنها عبارتند از : ساده، فانوسی، آکاردئونی و کرکره ای. این نوع تاها در جزوه ها، کاتالوگ ها، دفترچه ها و کتابها انجام می گیرد. بعضی از جزوه ها و کاتالوگها، همین تاها، صحّافی آنها محسوب شده و هیچ عمل دیگری برای آنها صورت نمی گیرد. اما در صحّافی دفترچه ها و کتابها ممکن است یک یا چند فرم با منگنه به هم دوخته شوند که به آنها صحّافی مفتولی می گویند. و یا ممکن است چندین فرم به هم دوخته شوند که به آنها صحّافی ته دوخت گفته می شود و یا چندین فرم با هم ته چسب شوند که به نام صحّافی ته چسب خوانده می شوند.

بازیافت کاغذ

در عملیات تولید کاغذ افزودن مواد شیمیایی برای بهبود عملکرد ماشین ضروری است. پرکننده های معدنی ( مانند خاک چینی ، کربنات کلسیم یا پودر تالک ) برای بهبود ماتی و سفیدی کاغذ و خواص سطحی و چاپ پذیری آن اضافه می شود. برای بهبود خواص مقاومتی ، بویژه مقاومت سطحی کاغذ نشاسته مصرف می شود. مواد شیمیایی آهاردهنده ، مواد کاغذ را به تر شدن و رطوبت پذیری افزایش می دهند. برای افزایش بازده تولید ، افزایش سرعت ماشین کاغذ ، کاستن از مقدار کف ، جلوگیری از رشد موجودات ذره بینی و اهداف دیگر ، مواد شیمیایی بهبود فرآیند مصرف می شوند. این افزودنیهای متنوع و متفاوت ، هنگام بازیافت الیاف مشکلاتی به وجود می آورند. علاوه بر این ، در صورت دفن کاغذهای باطله یا سوزاندن آنها ،این مواد مشکلات زیست محیطی نیز بوجود می آورند.

برای تبدیل کاغذ به یک فرآورده نهایی ، مواد شیمیایی دیگری از قبیل چسبها و رزینها نیز مورد نیاز است . این مواد نیز در بازیافت مشکل آفرین هستند. با تغییر و پیشرفت فناوری ، نوع این مواد نیز تغییر یافته است. بعنوان مثال ، تیونرها که در انواع چاپگرها مصرف می شوند ( مانند دستگاه زیراکس و چاپگرلیزری ) و چسبهای گرمایی و فشاری ، مواد جدیدی هستند که در کاغذهای باطله دیده می شوند.

در کاغذهای باطله بسته به نوع مصرف ، ناخالصیهایی از قبیل مواد غذایی ، سنگریزه و شن یا ذرات پلاستیک نیز یافت می شود. در نتیجه ، تغییر وتنوع در کاغذهای باطله زیاد است و فناوری بازیافت باید بر این مشکل بزرگ فایق آید. آثار این تغییر وتنوع ، تاحدی در محصول نهایی نیز آشکار می شود و نوعی بی ثباتی کیفی را در محصول سبب می شود.

معاون امور صنایع وزیر صنعت، معدن و تجارت گفت: براساس آمارهای اعلام شده، میزان تولید انواع کاغذ و مقوا در سال ۹۷ حدود یک میلیون تن بوده که در مقایسه با سال ۹۶ روند افزایشی داشته است.

به گزارش ایسنا به نقل از وزارت صنعت، معدن و تجارت، فرشاد مقیمی با اشاره به کاهش ۱۸ درصدی واردات و افزایش صادرات ۶۳ درصدی انواع کاغذ و مقوا در سال ۱۳۹۷ و خودکفایی در تامین نیاز کشور در برخی از انواع کاغذ و مقواها، خاطرنشان کرد: با توجه به شرایط اقلیمی، توسعه صنعت کاغذ در کشور با محوریت تولید از کاغذ باطله بوده است که با توجه به کمبود کاغذ باطله در کشور و نیاز تولیدکنندگان به این مواد اولیه، واردات ضایعات کاغذ به کشور با رعایت مسائل زیست محیطی با هماهنگی با سازمان حفاظت محیط زیست تسهیل خواهد شد.

وی کمبود مواد اولیه مورد نیاز این صنعت را یکی از مهمترین چالش‌های صنعت کاغذ برشمرد و افزود: افزایش تولید در این صنعت منوط به وجود مواد اولیه مورد نیاز صنعت کاغذ در کشور است و ما سعی می‌کنیم با تسریع در تامین مواد اولیه، فضا را برای تولید محصولاتی با ارزش افزوده بیشتر فراهم کنیم.

۲۲تا ۲۵ کیلوگرم سرانه مصرف انواع کاغذ و مقوا در کشور

در حال حاضر سهم سرانه مصرف انواع کاغذ و مقوا در کشور ۲۲ تا ۲۵ کیلوگرم است و حدود ۲۳۰۰ واحد صنعتی در زمینه صنایع کاغذ و فرآورده‌های کاغذی دارای مجوز صنعتی هستند.

گفتنی است در سال گذشته حدود ۱۷۰ هزار تن کاغذ بسته‌بندی صادر شده است و با رفع موانع واردات کاغذ باطله، ضمن تامین نیاز داخلی صنایع کشور این میزان می‌تواند افزایش یابد. علاوه بر این صادرات جعبه کارتن در سال ۱۳۹۷ حدود ۶۰ هزار تن بوده که نسبت به سال قبل ۴۱ درصد افزایش داشته است .

رئیس اتحادیه صحاف شهرستان تهران با بیان اینکه وزارت ارشاد برای تولید دفتر مشق کاغذ در اختیار واحدهای تولیدی قرار نمی‌دهد، گفت: فرآیند تولید دفتر مشق از چند ماه گذشته آغاز شده و پیش‌بینی‌ها بر آن است که بازار با کمبودی مواجه نخواهد بود اما قیمت تمام شده محصولات رشد قابل‌توجهی داشته است.

جلیل غفاری رهبر، گفت: اعضای اتحادیه صحاف شهرستان تهران انواع دفتر مشق، دفتر روزنامه و انواع سررسید را تولید می‌کنند که از ابتدای اردیبهشت‌ماه برنامه طراحی و تولید را در دستور کار خود قرار می‌دهند.

رئیس اتحادیه صحاف شهرستان تهران با بیان اینکه اوج کار تولید دفتر مشق در مردادماه است، خاطرنشان کرد: از میانه مردادماه کار عرضه دفتر مشق آغاز می‌شود که با توجه به شرایط بازار مواد اولیه، قیمت محصول نهایی نسبت به سال گذشته رشد خواهد داشت.

وی ادامه داد: با ایجاد مشکلاتی در بازار کاغذ، اتحادیه رایزنی و درخواست‌هایی از وزارت ارشاد و وزارت صنعت، معدن و تجارت داشته که متأسفانه وزارت ارشاد اعلام کرده کاغذ دولتی به تولید دفتر مشق اختصاص نمی‌دهد و وزارت صنعت نتوانست ارز ۴۲۰۰ تومانی در اختیار تجار برای واردات کاغذ قرار دهد.

غفاری رهبر یادآور شد: رفع نیاز تولیدکنندگان از بازار آزاد انجام می‌شود که هزینه خرید هر بند کاغذ از ۴۰۰ تا ۵۵۰ هزار تومان است و این در حالی است که قیمت تمام شده یک دفتر مشق ساده منگنه‌ای در سال گذشته ۱۷۰۰ تا ۱۸۰۰ تومان بود و در حال حاضر پیش‌بینی می‌شود این رقم به ۲۵۰۰ تا ۲۶۰۰ تومان افزایش یابد.

وی با بیان اینکه ساده‌ترین دفتر مشق برای مصرف‌کننده در سال جاری قیمتی در حدود ۴۰۰۰ تومان خواهد داشت، افزود: تعداد معدودی از تجار توانسته‌اند ارز نیمایی برای واردات کاغذ دریافت کنند و محصولات را به بازار عرضه کنند که تا حدودی از التهاب بازار کاسته است.

رئیس اتحادیه صحاف شهرستان تهران با اشاره به اینکه حجم واردات کاغذ با ارز نیمایی جوابگوی نیاز بازار نیست، گفت: مشکلی در تأمین نیاز واحدهای تولیدی نیست اما قیمت مواد اولیه و محصول نهایی به شدت افزایش یافته است.

غفاری رهبر در پاسخ به این سؤال که آیا واردات و صادرات دفتر انجام می‌شود، خاطرنشان کرد: تا سال گذشته مقداری از تولید واحدهای داخلی به بازارهای دیگر صادر می‌شد که با توجه به اتفاقات رخ داده در زمینه تأمین کاغذ، صادرات دفتر با ممنوعیت روبرو شد و از سوی دیگر واردات دفتر به کشور بسیار جزئی است.

چاپ به معنی اعم، عمل و فن و صنعت تکثیر صورت نقوش دو بعدی (حروف، ارقام، خطوط، تصاویر و غیره) به وسیلۀ انداختن اثر این نقوش بر کاغذ یا پارچه یا مواد دیگر، و بالاخص چاپ مواد خواندنی با تصویر یا بدون آن بر روی کاغذ که موضوع این مقاله است و آن را طبع نیز گویند. قدیمی ترین نمونۀ فن چاپ در چین دیده شده است. اروپا تا اواسط قرن ۱۵میلادی، تنها کتابهائی که در دسترس بود نسخه‌های خطی بود و چون این گونه نسخه‌ها گران قیمت و تعدادش محدود بود، فقط عدۀ قلیلی می‌توانستند از آنها استفاده کنند. با پیدایش و بسط فن چاپ، کتابها در دسترس همه قرارگرفت و این امر از عوامل عمدۀ نهضت رنسانس بود.
در طی قرن ۱۵میلادی “چاپ قالبی” رواج پیدا کرد. مطالب را روی تکه چوبها می‌کندند، و از آنها بر کاغذ منتقل می‌کردند. چاپ قالبی ظاهراً در ابتدا برای تهیۀ ورق بازی و بعدها برای تکثیر شمایل قدیسین و نوشتۀ زیر آنها مورد استفاده قرار گرفت و سرانجام بعضی از کتابها به طور کامل به وسیلۀ این نوع چاپ تکثیر شد، چاپ قالبی بر روی پارچه هنوز در قلمکارسازی معمول است.
اولین قدم بزرگ در پیشرفت فن چاپ اختراع “حروف قابل انتقال” بود. استعمال این نوع حروف بین سالهای ۱۰۵۱ و ۱۰۵۸ میلادی در چین آغاز گردید. دراروپا، ظاهراً اختراع حروف قابل انتقال بدون اطلاع ازکار چینیها و به قول معروف به وسیلۀ “گوتنبرگ” (۱۴۰۰- ۱۴۶۸) در شره ماینتس آلمان صورت گرفت.
فن چاپ به سرعت در اروپا رواج پیدا کرد و در ۱۴۸۷ تقریباً در همۀ ممالک اروپا چاپخانه‌هائی دایر بود و مخصوصاً ایتالیا از جهت طرح حروف چاپ اعتبار تمام یافت و درنیمۀ اول قرن ۱۶م این اعتبار به پاریس منتقل شد. در همین قرن فن چاپ از فن تهیۀ حروف چاپ تفکیک گردید. به سبب محدودیتهای ناشی از اصلاح دینی که در فرانسه در امر چاپ پدید آمد، عده‌ای از چاپگران کارگاههای خود را از فرانسه به هلند منتقل کردند و این سرزمین عمده‌ترین مرکز صنعت چاپ شد و حروف و مطبوعات به همۀ اروپا صادر می‌کرد. فن چاپ به وسیلۀ و.ککستن وارد انگلستان شد (به قولی پیش از ۱۴۷۶) و ظاهراً در ۱۵۳۹ در اسپانیای جدید (مکزیک) کتاب چاپ می‌شد و اصلاحات جزئی صورت گرفت.
گذشته از بعضی اصلاحات جزئی، تا سال ۱۸۰۰ فنون چاپ و حروفریزی عمده به همان صورت بود که گوتنبرگ به عمل آورده بود. چاپ به وسیلۀ ماشین دستی به عمل می‌آمد، کاغذ هم به وسیلۀ دست و ورق به ورق تهیه می‌شد. اختراعات عمده‌ای که از حدود ۱۸۰۰ به بعد صورت گرفت بر سرعت کار افزود و از هزینۀ آن کاست.

از ۱۸۰۰ طریقۀ سترئوتایپ رواج یافت. در ۱۸۱۰ ف. کونیگ از نیروی بخار درماشین چاپ استفاده کرد، در ۱۸۴۶-۴۷ ر.م هو طرح یک ماشین چاپ “روتاری” (Rotari) (چرخنده) را ریخت، در ۱۸۸۶ لاینوتایپ و در ۱۸۹۶ مونوتایپ اختراع شد، که خود عمل حروفچینی را انجام می‌دهند.
امروزه به طور کلی سه طریقه در فن چاپ معمول است:

۱. چاپ حروفی یا برآمده

۲. چاپ هم‌سطح

۳. چاپ گود یا گراووری

این تقسیم بندی بر حسب این است که نقوشی که از روی آنها چاپ می‌کنند نسبت به “صفحۀ چاپ” (صفحۀ حامل نقوش) برآمده یا با آن همسطح یا در آن کنده شده باشد. چاپ حروفی یا چاپ سربی (به مناسبت جنس حروف چاپ) یا چاپ برآمده را در آغاز ورود فن چاپ به ایران، به نام اروپائی آن تیپوگرافی یا طیپوگرافی (Tipografi) نیز می‌گفتند. در طریقۀ چاپ حروفی، نقوشی که اثر آنها باید بر صفحۀ کاغذ چاپ شود، بالاتر از زمینۀ صفحۀ چاپ قرار دارد و مستقیما با کاغذ تماس پیدا می‌کند.
تا حدود ۱۹۰۵ تقریباً در همۀ کارهای چاپی از طریقۀ چاپ حروفی استفاده می‌شد وامروز نیز این طریقه بیش از طرق دیگر معمول است. در چاپ همسطح یا لیتوگرافی (Litografi) (چاپ سنگی) نقوش با زمینۀ صفحۀ چاپ همسطح است. از حدود ۱۹۰۵ به بعد طریقۀ چاپ همسطح که قبلا فقط برای مقاصد خاصی (تکثیر تصویر ونقشه) به کار می‌رفت، بیش از پیش مورد توجه واقع شد و چاپ افست از آن ناشی گردید (لیتوگرافی). در چاپ گود یا چاپ گراووری، اول از کلمات و تصاویر عکسبرداری می‌شود و بعد نقش نگاتیف آنها را بر یک استوانۀ مسی نقره می‌کنند و به این ترتیب گودی‌های کوچکی بر سطح استوانه ایجاد می‌شود. محل نصب این استوانه در ماشین چاپ طوری است که در موقع گردیدن استوانه، سطح آن از یک طرف همواره با حوضچه‌ای مملو از مرکب تماس دارد و از طرف دیگر تیغه‌ای فولادی مرکب را از سطح استوانه “پاک می‌کند” و در نتیجه مرکب فقط در داخل گودیها (نقوشی که باید از روی آنها چاپ به عمل آید) باقی می‌‌ماند، کاغذ درحالی که با فشار از روی این استوانه عبور می‌کند، ذرات مرکب را به خود می‌کشد و اثر نقوش بر آن می‌افتد. عمق گودیها متفاوت است، ومقدار مرکبی که از آنها بر صفحۀ کاغذ منتقل می‌شود با عمق آنها تناسب دارد، به همین جهت، در چاپ گراووری، سایه روشنهای مختلف یک تصویر بهتر از چاپ حروفی یا افست بر صفحۀ کاغذ نقش می ‌بندند، ولی درمقابل، دقت و ظرافت نقش حروف باندازۀ دقت و ظرافت آنها در چاپ حروفی یا چاپ افست نیست. چاپ گراووری را، اگر با ماشین روتاری انجام گیرد، روتاگراوور (Rotagravur) گویند. ماشینهای چاپ حروفی را به سه دستۀ عمده تقسیم می‌کنند، سطحی (مسطح)، استوانه‌ای و روتاری.
(۱) در ماشین سطحی یک صفحۀ مسطح و متحرک کاغذ را بر روی صحفۀ چاپ، که در محل خود ثابت است، فشار می‌دهد. اغلب ماشین‌های سطحی کوچک‌اند و معمولاً برای چاپ کردن بلیط، صورتحساب و فرمهای اداری از آنها استفاده می‌شود؛
(۲) در ماشین استوانه‌ای یک استوانه‌ای فلزی کاغذ را بر روی صفحۀ چاپ فشار می‌دهد، کتابهای و مجله‌هائی را که تیراژ کمی دارند، با این نوع ماشینها چاپ می‌کنند؛
(۳) در ماشین روتاری علاوه بر اینکه یک استوانۀ فلزی کاغذ را بر روی صفحۀ چاپ فشار می‌دهد، خود صفحۀ چاپ به صورت لوحه ‌ای یکپارچه و نیم دایره است که بر استوانۀ دیگری بسته می‌شود. این لوحه را به طریقۀ سترئوتایپ تهیه می‌کنند. ماشین چاپ روتاری بزرگترین و سریعترین نوع ماشینهای چاپ کنونی است و معمولاً برای چاپ روزنامه‌های پرتیراژ از آنها استفاده می‌شود. ماشین چاپ روتاری می‌تواند هر ساعت ۰۰۰/۶۰ نسخه روزنامه را چاپ کند، صفحات آنرا ببرد، “تا بزند” و تعداد نسخه‌های چاپ شده را شماره کند.
چاپ عکسی (Cape. Aksi) چاپ کردن هر نوع نوشته یا رسم یا پردۀ نقاشی و غیره به وسیلۀ عکسبرداری از آن، خواه عکس را به طریقۀ افست چاپ کنند یا پس از تبدیل آن به گراوور، در کتابخانه‌های عمومی بزرگ، اصل کتابها و سایر مدارک نادر یا نفیس (مانند نسخه‌های خطی مصور، نقشه‌های جغرافیایی، کتابهای چاپ قدیم، و جز آنها) را بهندرت در دسترس اشخاص می‌گذارند. بلکه چاپ عکسی آنها را کهدر عین حال مشخصات نسخۀ اصل (از قبیل املا، رسم الخط، و غیره) را نشان می‌دهد در معرض استفاده قرار می‌دهند. همچنین برای گردآوردن نسخه‌های خطی قدیمی که صفحات آنها به طور پراکنده در کتابخانه‌ها یا موزه‌های مختلف موجود است، از چاپ عکسی استفاده می‌شود.
اصطلاح فاکسیمیله (Fak. Simile) به طور اعم به معنی ساختن مانند هرچیز (اعم از کتاب، پردۀ نقاشی، مجسمه و غیره) است، ولی معمولاً بالاخص به معنی چاپ عکسی به کار می‌رود.
چاپ و چاپخانه در ایران- اگرچه تهیۀ اورا می‌توان نوعی طریقۀ چاپ دانست، اولین چاپخانۀ عربی و فارسی در ایران ظاهراً در اوایل قرن ۱۱ ﻫ.ق (شاید از حدود ۱۰۲۰ ﻫ.ق تا ۱۰۳۰ ﻫ.ق) بوسیلۀ کشیشان کرملی در دیر آنان در اصفهان دایر گردید، و به بصمه خانه معروف شده بود. لفظ باسمه (Basme) یا باصمه، که بعد در ایران به صورت باسمه هم نوشته شد و در نزد ترکان عثمانی و ترکان شرقی معمول بوده ازعهد مغول به کار رفته است و مغولان تصویر پادشاهان مغول را بصمه می‌گفتند. درجلفای اصفهان ظاهراً قریب ۳۰ سال بعد از اینکه شاه عباس اول صفوی ارامنه را به آنجا کوچانید (۱۰۱۳ ﻫ.ق) چاپخانۀ ارمنی دایر گردید، که اثری که در ۱۰۵۰ ﻫ.ق در آنجا چاپ شده باقیست. خود ایرانیها سالیان دراز توجهی به مطبعه نداشتند و اگر هم گاهی صحبتی از آن می‌رفت (چنانکه شاردن در سیاحتنامۀ معروف خود گفته است)، از مرحلۀ حرف تجاوز نمی‌کرد، تا آنکه ظاهراً در سلطنت فتحعلی شاه اولین چاپخانۀ “طیپوگرافی” (چاپ سربی) تحت حمایت و تشویق عباس میرزا ولیعهد در تبریزدایر شد و شخصی به نام آقا زین العابدین تبریزی رسالۀ فتحنامه (از میرزا ابوالقاسم قائم مقام) را که ظاهراً نخستین کتاب فارسی است که در ایران با حروف عربی طبع شده است به چاپ رسانید (۱۲۳۳ ﻫ.ق) همچنین عباس میرزا در حدود ۱۲۴۰ﻫ.ق میرزا جعفر تبریزی را به مسکو فرستاد تا یک دستگاه چاپ سنگی بیاورد و آن صنعت را نیز بیاموزد، و او دستگاهی به تبریز آورد ودایر نمود.
گویند فتحعلی شاه میرزا زین العابدین تبریزی را به تهران احضار کرد (حدود ۱۲۴۰ ﻫ.ق) و او تحت توجه منوچهر خان گرجی (بعداً ملقب به معتمد الدوله) قرآن معروف به قرآن معتمدی را به چاپ رسانید و از شاگردان او میرباقر نامی بود که بعدها ناسخ التواریخ را به چاپ سنگی رسانید. بهرحال در حدود ۱۲۴۰ﻫ.ق در تبریز و تهران چاپخانۀ سربی دایر بوده است، چنانکه چاپخانۀ چاپ سنگی نیز در حدود ۱۲۵۰ در تهران وجود داشته است. ظاهراً چاپ سربی در ۱۲۶۱ ﻫ.ق در تهران یکچند موقوف شده است.
در اصفهان نیز بین ۱۲۴۴ و ۱۲۴۸ﻫ.ق چاپخانۀ سنگی وجود داشته است و رسالۀ حسینیه که در این شهر طبع شده است، مربوط به این زمان است. قرآن چاپ سنگی شیراز نیز مربوط به همین سالها است. بعد از تبریز و تهران و ظاهراً بعد از اصفهان و شیراز، اولین شهری که در آن چاپخانه دایرگردید ارومیه (رضائیه) بوده است، که از ۱۲۵۶ﻫ.ق به بعد مبلغین مسیحی در آنجا یک مطبعۀ سربی عربی و سریانی و انگلیسی دایر داشتند. بعد از ارومیه ظاهراً به ترتیب تاریخی آتیه در سایر شهرهای ایران مطبعه داخل شد: بوشهر، مشهد، انزلی، رشت، اردبیل، همدان، خوی، یزد، قزوین، کرمانشاه، کرمان، گروس، کاشان.
با اینکه اول بار چاپخانۀ سربی در ایران وارد شد، بعدها چاپ سربی مدتهای دراز منسوخ و چاپ سنگی دایر شد، تا آنکه در ۱۲۹۰ﻫ.ق در حین مسافرت ناصرالدین شاه قاجار به اروپا در اثنای توقف وی در استانبول، یک دستگاه چاپخانه با حروف عربی و فرنگی به قیمت ۵۰۰ لیرۀ عثمانی خریداری و به تهران فرستاده شده، ولی از آن استفاده به عمل نیامد تا آنکه در سال ۱۲۹۲ ﻫ.ق بارون لوئی دونورمن (Baron. Lui.De. Norman) امتیاز روزنامه‌ای به نام پاتری (به معنی وطن) تحصیل کرد و مطبعه راتعمیر نمود و به کار انداخت. در تبریز نیز درحدود ۱۳۱۷ﻫ.ق باز یکدستگاه مطبعۀ سربی دایر شد. با ازدیاد مدارس و توسعۀ تعلیمات و افزایش عدۀ با سوادان وسایل چاپ در ایران مخصوصاً در سنوات اخیر بسیار افزایش یافته است.

ابتدا باید بدانیم کهاصولا دو دسته از نرم افزارهای گرافیکی وجود دارد. نرم افزارهای برداری ( (vectorو نرم افزار های بیت مپ (Bitmap) از جمله نرم افزارهای برداری می توان به معروف ترین آنهایعنی Corel Draw،FreeHand وIllustratorاشاره کرد و از جمله نرم افزارهای بیت مپ می‌توان Photoshop و Corel PhotoPaint را نام برد.

در نرم افزارهای برداری خط و اشکال بر اساس روابط و فرمولهای ریاضی رسم میشوند بدین معنا که زمان رسم یک دایره ، نرم افزار از طریق معادله خط دایره آن را رسم میکند بنا بر این هرچقدر هم که تصویر را زوم کنید این دایره دوباره ترسیم می شود و بدون کنگره ورنجه است اما در نرم افزارهای بیت مپ رسم اشکال بر اساس نقاط تاریک و روشن(پیکسل) است،به این صورت که کل صفحه‌ی شما مانند یک کاغذ شطرنجی به خانه های ریز مربع شکل تقسیم می شود و هر خانه ای دارای رنگ مخصوص خود است و با در کنار هم قرار گرفتن این مربع های رنگی تصویر بوجود می آید درست مانند یک کوبلن. به زبان دیگر هنگامی که یک دایره را در Photoshop رسم میکنید و با ابزار zoom آن را بزرگ می کنید آنچه مشاهده می کنیدنقاط تاریک وروشنی است که کنگره دار دیده می شود.

طبیعتا هر چه تعداد این مربع ها بیشتر و سایز آنها کوچکتر باشد تصویر کیفیت بهتری خواهد داشت و البته فایل آن هم حجم بیشتری پیدا خواهد کرد. تعداد این مربع ها در یک اینچ (۲/۵۴ سانتی متر)  همان رزولوشن تصویر است. واحد رزولوشن همDPIاست که مخففDot Per Inch می‌باشد (نقطه در اینچ). مثلاً در یک تصویر با رزولوشن۳۰۰DPIدر هر اینچ از تصویر (در طول یا عرض فرقی نمی کند) تعداد ۳۰۰ مربع کوچک قرار دارد. توجه داشته باشید که رزلوشن مربوط به نرم افزار های بیت مپ است و در نرم افزار های وکتور اساساً چنین مفهومی وجود ندارد مگر در هنگامی که قصد دارید از یک نرم افزار وکتور خروجی بیت مپ بگیرید . در این صورت نرم افزار از شما رزولوشن مورد نظر شما را می‌پرسد و با آن رزولوشن تصویر بیت مپ مورد نظر شما را می سازد.

توجه داشته باشید که کیفیت یک عکس علاوه بر رزولوشن به سایز عکس نیز بستگی دارد. مثلاً اگر عکسی در اختیار داشته باشید که رزولوشن آن۳۰۰ DPI باشد و سایز آن نیز ۱۰ سانی متر در ۱۰ سانتی متر باشد تعداد مجموع مربع های شما ۱.۴۴۰.۰۰۰ عدد خواهد بود در صورتی که تصویری با همین رزولوشن اما با سایز ۱ سانت در ۱ سانت تنها دارای ۱۴.۴۰۰ مربع خواهد بود. یعنی کیفیت آن نسبت به حالت اول ۱۰۰ برابر کمتر است. به همین دلیل است که در بسیاری از موارد برای بیان کیفیت یک عکس یا یک دوربین از واحد مگا پیکسل استفاده میشود . یعنی تعداد پیکسل های طول و عرض را در هم ضرب می کنند و عدد بدست آمده را تقسیم بر میلیون می‌کنند و عدد بدست آمده را بر حسب مگا پیکسل بیان می‌کنند.

انتخاب رزولوشن مناسب برای طرح های مختلف :

الف : طراحی های چاپ افست :

برای طراحی هایی که قرار است چاپ افست شوند فایلهای خود را با سایز اصلی و رزولوشن۳۰۰ DPIطراحی کنید. اگر با رزولوشن پایین تر طراحی کنید حتی اگر طرح شما در کامپیوتر خوب به نظر برسد در چاپ کیفیت کار پایین خواهد بود . مخصوصاً نوشته های شما از کیفیت خوبی برخور دار نخواهند بود.

توجه داشته باشید که از ابتدا و در هنگام شروع طراحی رزولوشن خود را درست تنظیم کنید در غیر این صورت چنانچه در انتهای کار رزولوشن را بالا ببرید فایده نخواهد داشت و کارتان در هنگام چاپ خراب خواهد شد.

چنانچه با نرم افزار های وکتور (مثلاً کورل) طراحی می کنید و قصد دارید تا خروجی بیت مپ (مثلاً با پسوندTIFیاJPG) بگیرید هم حتماً دقت کنید که تنظیمات خروجی را روی رزولوشن۳۰۰ DPIقرار دهید.

در ضمن از رزولوشن های بالا تر برای طراحی استفاده نکنید. درست است که کیفیت کارتان افزایش پیدا می‌کند اما اولاً حجم فایلتان هم افزایش پیدا میکند و سرعت سیستمتان در هنگام طراحی به شدت پایین می آید ، دوم اینکه در لیتو گرافی ها در ابتدا فایلهای با رزولوشن بالای۳۰۰ DPIرا به۳۰۰ DPIتبدیل می‌کنند و سپس از آن زینک می‌گیرند. یعنی عملاً حتی اگر با رزولوشن بالای ۳۰۰ DPI هم طراحی کنید در نهایت تغییری در کیفیت کار چاپیتان بوجود نخواهد آمد.

ب : طراحی برای چاپ بنر و پلات:

معمولاً بنر و پلات در سایز های بزرگ چاپ میشوند و معمولاً هم پوستر های چاپ شده از فاصله ی بیشتری نسبت به کارهای افست دیده می‌شوند. به همین دلیل هم معمولاً سایز فونت های آنها بسیار بزرگتر از فایل های چاپ افست انتخاب می‌شود. بنا بر این در طراحی هایی که برای چاپ بنر و یا پلات انجام می‌شود نیازی نیست با رزولوشن ۳۰۰ طراحی کنید و اگر هم این کار را انجام دهید در هنگام چاپ رزولوشن کار شما را پایین می آورند تا ارسال فایل به پلاتر با سرعت بالاتری انجام شود. در فایلهایی که برای پلات ایندور (چاپ فضای داخلیIndoor) که معمولاً بر روی کاغذ کوتد ، بوم (Canvas) و یا بک لایت (Back Light) انجام میشود رزولوشن۱۷۰ DPIبا سایز اصلی کار مناسب است. برای چاپ اوت دور (چاپ فضای خارجیOut Door) هم که معمولاً روی بنر و یا فلکسی انجام می‌شود رزولوشن ۱۲۰ انتخاب می‌شود.

در هر صورت توصیه من به شما این است که با توجه به گوناگونی و تفاوت زیاد دستگاه های پلاتر قبل از شروع طراحی با چاپخانه ای که قصد دارید فایل را به آنجا ارسال کنید رزولوشن کار خود را هماهنگ کنید.

ج : طراحی برای سایت و اینترنت:

در طراحی برای وب سایت های اینترنتی رزولوشن استاندارد۷۲ DPIاست. از هیچ رزولوشن دیگری در طراحی برای اینترنت استفاده نکنید.

نوشته شده توسط : مهندس امیر حسین گرشاسبی